Het nationalisme beheerst sinds twee eeuwen het Europese politieke denken. Het is een onderwerp waarbij iedereen zich betrokken voelt en waarover iedereen een mening heeft. Het leidt tot hevige debatten en geschillen in de samenleving. Vaak worden begrippen als "natie" en "nationalisme" daarbij in tegenstrijdige en uiteenlopende betekenissen gebruikt en met een gebrekkige kennis over de cultuurhistorische achtergronden. Joep Leerssen zet in dit hoorcollege de zaken op een rij.
Wat is de oorsprong van het huidige statensysteem in Europa en in hoeverre weerspiegelt dat statensysteem onderliggende nationale identiteiten? Is de natie een politiek, cultureel of etnisch begrip? Wanneer is het nationalisme ontstaan als politiek programma en welke invloed heeft het op de Europese geschiedenis uitgeoefend? Wat kan de geschiedenis ons leren voor onze hedendaagse conflicten over burgerschap, cultuur en identiteit?
Inhoud
College 1. Wat is een vaderland, waar ligt het en sinds wanneer?
H1. Inleiding: volk en vrijheid
H2. Nationalisme: één natie per staat, één staat per natie
H3. Grenzen tussen samenlevingen, verschillen tussen culturen
College 2. Het begin van de moderne staat
H4. Middeleeuwse rijken en hun gebieden
H5. De koningsmacht als centraliserend element
H6. Van rijk naar staat: Lodewijk XIV en de grenzen van Frankrijk
College 3. De natie aan de macht, de natie aan het woord
H7. De staat als contract: de ontwikkeling van het Verlichtingspatriottisme
H8. De burgerij als 'natie' en de Franse Revolutie
H9. Weg met de tradities? Verzet tegen de eenheidsmoderniteit
College 4. De schaduw van Napoleon en de geboorte van het nationalisme
H10. Voorgeschiedenis: karakter, volksaard en cultuur
H11. Herder en de cultivering van de eigen nationaliteit
H12. Fichte: de natie als historisch continu feit en moreel imperatief
College 5. De negentiende-eeuwse natiestaat: eenwording en eenvormigheid
H13. Volkssoevereiniteit en centralisme
H14. De staat en zijn cultuurpolitiek
H15. 'Eenheid, recht en vrijheid': Duitsland en Italië
College 6. Cultuur en geopolitiek: de herverkaveling van de keizerrijken
H16. Nationalisme als separatisme
H17. Etnicisme: taal en taalgebied, natie en staatsgrenzen
H18. Irredentisme: Italië en Griekenland
College 7. Rassendenken en etnisch nationalisme: 1845-1945
H19. Rassendenken en de invloed van Gobineau
H20. Degeneratie, regeneratie
H21. Een sterke man voor een sterk volk: eugenetica en totalitarisme
College 8. Postnationalisme: de twintigste eeuw
H22. Renan en de natie als solidariteitsgemeenschap
H23. De staat aan banden: van Volkenbond tot Europese Unie
H24. 'Identity politics' en de natiestaat