Dinle, bu ney nasil sikayet ediyor, ayriliklari nasil anlatiyor: Beni kamisliktan kestiklerinden beri feryadimdan erkek, kadin… herkes aglayip inledi. Ayriliktan parca parca olmus, kalb isterim ki, istiyak derdini acayim. Aslinda uzak dusen kisi, yine vuslat zamanini arar.
Ben her cemiyette agladim, inledim. Fena hallilerle de es oldum, iyi hallilerle de. Herkes kendi zanninca benim dostum oldu ama kimse icimdeki sirlari arastirmadi. Benim esrarim feryadimdan uzak degildir, ancak (her) gozde, kulakta o nur yok. Ten candan, can da tenden gizli kapakli degildir, lâkin cani gormek icin kimseye izin yok. Bu neyin sesi atestir, hava degil; kimde bu ates yoksa yok olsun!
Ask atesidir ki neyin icine dusmustur, ask coskunlugudur ki sarabin icine dusmustur. Ney, dosttan ayrilan kisinin arkadasi, haldasidir. Onun perdeleri, perdelerimizi yirtti. Ney gibi hem bir zehir, hem bir tiryak, ney gibi hem bir hemdem, hem bir mustak kim gordu? Ney, kanla dolu olan yoldan bahsetmektedir..
MESNEVI'NIN ANLAMI
Mevlana'nin bu eserinin adina Divan siirinde bir nazim bicimi olan mesnevinin adi verilmistir. Mesnevi Arap, Fars ve Divan edebiyatinda kendi aralarinda kafiyeli beyitlerden olusan aruzun kisa kaliplari ile yazilan, uzun ask hikayelerini ve destanimsi konulari islemeye musait olan bir nazim bicimidir. Mevlana eserini mesnevi nazim bicimi ile yazmis ve eserinde de bu adi vermistir. "Mesnevi" kelimesinin Arapcadaki manasi "ikiser ikiser" demektir.
Edebiyatta; her beyti kendi arasinda kafiyeli ve beyit sayisinin siniri olmadigi icin uzun eserlerin yaziminda tercih edilen, hikayelerin sosyal hayatla ilgili konularin, dini tasavvufi temalarin, felsefi dusuncelerin, destan ve kissalarin islenebildigi bu ture 'mesnevi' adi verilir. Mesnevi uzun yazilarin yazilmasina elverisli olan ve divan siirinde en uzun nazim bicimidir. Dibace: mesnevinin onsozudur. Manzum veya mensur olabilir.
Mesnevi'nin ana konusu ise Tevhid'dir: Yani Allah'in birligi ve butunlugu,
Munacaat ise: Allah'a yalvaris, Naat, peygambere ovgu gibi bolumler bulunur.
MEVLANA'NIN MESNEVI'SI
Mevlana 6. ciltten olusan ve "Birlik Dukkani" olarak tanimladigi bu eserini eserine Mesnevi adini vermistir. VI. cildin ikinci beytinde Husameddin Celebi'ye ithafen "Husaminame" olarak zikredilse de, hemen bir sonraki beyitte "Mesnevi"nin son cildi..." ibaresinde de belirtildigi gibi eserin ismine mesnevi denmistir. Mevlana, Mesnevi'sinin I. cildinin henuz basinda "Bu kitap Mesnevi kitabidir..." diyerek eserinin ismini teyit etmektedir.
Mesnevi'de Hint, Iran, Yunan, Roma mitolojisi; erenlerin kissalari, asik masallari, halk hikayeleri, hatta ta Kellie ve Dimne'den gelme hikayeler, barindiran bir eserdir. Mesnevi 25.632 beyitten olusan buyuk bir eserdir. Mevlana bu eserinde adeta "Kur'an-i Kerim'i hikayeler; kissalar ve deyimler araciligiyla anlatmistir.
6 Ciltten olusan Mesnevi'deki hikayelerin biri anlatilirken digerine gecilmektedir. Bir hikaye baska bir hikayeyi baslatmakta bu ibretlik hikayeler yoluyla mesajlarini iletmektedir. Mevlanâ, tasavvufi fikir ve dusuncelerini, bu sekilde birbirine eklenmis hikayeler hâlinde anlatmistir.
Mesnevi siir seklinde yazilmis olmasina ragmen Mevlana, bir siir kitabi yazmaya gayret etmemis, eserinde kaliplara, kafiyelere veya siirsellige ozen gostermemistir. Mesnevi'yi siir soylemek amaciyla telif etmeyen Mevlana siir yazmaya calismamis, siir sanatini dusuncelerini anlatmak icin bir alet, bir arac olarak dusunmustur. Hatta Mevlana siiri kucumserken "Mananin siire sigamayacagini, harfin layikiyla manaya suret olamayacagini" belirtir. Siiri manayi tasvir eden suret olarak gormus… "Mesnevimiz Kur'an gibidir; bazisina dogru yolu gosterir, bazisini da sapikliga goturur...